تیم قریشتَیْم، تیره‌ای از قبیله قریش می‌باشد. ۱ - معنای لغویتیم در لغت به معانی گوناگون، از جمله «هواخواه سرگشته‌ای که عقلش را از دست داده» یا «بنده به ذلت افتاده» است. [۱]
ابن دُرَید، کتاب الاشتقاق، ج ۱، ص ۴۱۱، ذیل «ت ـ م ـ ی»
[۲]
ابن منظور، لسان العرب.
[۳]
محمد بن محمدمرتضی زبیدی، تاج العروس من جواهرالقاموس، ذیل «تیم»، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۲ - نام چند قبیلهچند تیره و قبیله عرب بدین اسم نامیده شده [۴]
عمررضا کحّاله، معجم قبائل العرب القدیمة و الحدیثة، ج۱، ص۱۳۷ـ۱۳۹، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
و افراد این قبایل را تَیمی خوانده‌اند. [۵]
سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۹۸.
از آن میان بنی تیم بن مرّه را مُرّی نیز لقب داده‌اند. [۶]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، لب الالباب فی تحریر الانساب، ج۱، ص۲۴۳، بیروت: دارصادر، (بی تا).
۳ - خاندان تیممُرّه، پدر تیم، که نیای هفتم پیامبر اکرم به شمار می‌رود، [۷]
عمر بن یوسف اشرف الرسولی، طرفة الاصحاب فی معرفة الانساب، ج۱، ص۵۸ـ۵۹، چاپ ک و سترستین، دمشق ۱۹۴۹، چاپ افست بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
فرزند کعب بن لُؤَیّ که نسبش به عدنان می‌رسد، دانسته شده است. [۸]
ابن حزم، جمهرةانساب العرب، ج۱، ص۱۱ـ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، ابن درید، کتاب الاشتقاق، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۴ - فرزندان تیم بن مرةسَعد، أَحَبّ و به روایتی شُکامه [۹]
ابن دُرَید، کتاب الاشتقاق، ج ۱، ص ۱۴۰
سه فرزند تیم بن مُرّه بودند. أَحَبّ در جوانی درگذشت و فرزندی از خود به جا نگذاشت. [۱۰]
ابن دُرَید، کتاب الاشتقاق، ج ۱، ص ۱۴۰
[۱۱]
مؤرّج سدوسی، کتاب حذفٍ من نسب قریش، ج۱، ص۷۶، چاپ صلاح الدین منجد، قاهره (۱۹۶۰)، چاپ افست بیروت ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
ازینرو، نسل تیم بن مرّه جملگی از سعد بن تیم [۱۲]
ابن کلبی، جمهرة النسب لا بن الکلبی، ج۱، ص۹۴ـ۱۰۷، ج ۱، چاپ محمود فردوس العظم، قاهره (۱۹۸۲).
[۱۳]
مصعب بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، ج۱، ص۲۷۵، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳.
[۱۴]
ابن دُرَید، کتاب الاشتقاق، ج ۱، ص ۱۴۰ـ۱۴۷
[۱۵]
ابن حزم، جمهرةانساب العرب، ج۱، ص۱۳۵ـ۱۴۰، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، ابن درید، کتاب الاشتقاق، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
و نامدارترین مردان این طایفه از نسل عمرو بن کعب بن سعدند.۵ - یکی از تیرههای قریشتیم یکی از ۲۵ تیره قریش [۱۶]
مسعودی، مروج (بیروت)، ج۳، ص۸.
و از ده تیره مهم آن، از تیرههای قریشِ بَطاح (ساکنان درون مکه ) [۱۷]
ابن حبیب، کتاب المحبر، ج۱، ص۱۶۷، چاپ ایلزه لیشتن شتتر، حیدرآباد دکن ۱۳۶۱/۱۹۴۲، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۱۸]
مسعودی، مروج (بیروت)، ج۲، ص۱۷۶.
بودند که سیادت و اشرافیت خود در عصر جاهلیت را در دوره اسلامی نیز حفظ کردند. [۱۹]
ابن عبدربه، العقد الفرید، ج۳، ص۲۷۷ـ ۲۷۸، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰.
۶ - ثروت بنو تیمبرخی خاندان‌های بنو تیم، بیشتر از راه کشاورزی، بویژه کشت خرما و گندم ، ثروت فراوانی به دست آورده بودند. [۲۱]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۹۲۴.
[۲۲]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۱۴۷.
[۲۳]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۲۷۵.
۷ - موقعیت اجتماعیاین تیره با وجود تَیمیان نامبردار و متنفذ، همواره موقعیت اجتماعی استواری داشت. ۷.۱ - پیمان‌های جاهلیبنی تیم در برخی از مهم‌ترین پیمان‌های جاهلی شرکت داشتند، از جمله در حِلْفُ‌الرِّباب با قبایل مُزَیْنَه (ثور)، عَدْی، عُکْل و ضَبَّة [۲۴]
ابن دُرَید، کتاب الاشتقاق، ج ۱، ص ۱۸۰
[۲۵]
جوادعلی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۳۷۸، بیروت ۱۹۷۶ـ ۱۹۷۸.
[۲۶]
جوادعلی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۳۸۶، بیروت ۱۹۷۶ـ ۱۹۷۸.
و در دو پیمان مشهور حِلْفُ‌المُطَیَّبین و حِلفُ‌الفُضول . در حلف‌المطیبین که در پی کشمکش تیرههای قریش برای تصاحب برخی مناصب مکه پدید آمد، بنی تیم با بنی عبدمناف و بنی اسد و بنی زهرة بن کلاب و بنی الحارث بن فهر هم پیمان شد. این دو پیمان، در خانه عبداللّه بن جُدْعان (بن عمرو بن کعب )، بزرگ بنی تیم، بسته شد، [۲۷]
ابن حبیب، کتاب المنمق فی اخبار قریش، ج۱، ص۴۲ـ۴۴، چاپ خورشید احمد فارق، حیدرآباد دکن ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
[۲۸]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۶۳ـ۶۴، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۱.
که از نامدارترین تیمیان در آستانه ظهور اسلام و مشهور به بخشندگی و امانتداری بود. [۲۹]
ابن کلبی، جمهرة النسب لا بن الکلبی، ج۱، ص۱۰۴، ج ۱، چاپ محمود فردوس العظم، قاهره (۱۹۸۲).
[۳۰]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۸، ص۲۵۹ـ۲۶۰، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۱.
[۳۱]
ابن دُرَید، کتاب الاشتقاق، ج ۱، ص ۱۴۱ـ۱۴۴
[۳۲]
مصعب بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، ج۱، ص۲۹۱ـ۲۹۳، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳.
[۳۳]
جوادعلی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۴، ص۹۴ـ۱۰۳، بیروت ۱۹۷۶ـ ۱۹۷۸.
و تَیمیان به رهبری او، در نبردهای بَرّاض (نخله) و شَمْظَة (هر دو از جنگ‌های فِجار) با قبیله هَوازِن جنگیدند. [۳۴]
مؤرّج سدوسی، کتاب حذفٍ من نسب قریش، ج۱، ص۷۷، چاپ صلاح الدین منجد، قاهره (۱۹۶۰)، چاپ افست بیروت ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
[۳۵]
ابن حبیب، کتاب المنمق فی اخبار قریش، ج۱، ص۱۹۰ـ۲۰۱، چاپ خورشید احمد فارق، حیدرآباد دکن ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
[۳۶]
ابن حبیب، کتاب المنمق فی اخبار قریش، ج۱، ص۲۱۸ـ۲۱۹، چاپ خورشید احمد فارق، حیدرآباد دکن ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
۷.۲ - بازسازی کعبهنشانهای دیگر از موقعیت اجتماعی بنی تیم در عصر جاهلی، سهم آنان در بازسازی‌های کعبه است. مطابق پیمان‌های قریش، بنی تیم به همراه بنی مخزوم عهده دار بنایِ دیوار پشتی خانه کعبه (دُبُرالبیت) بودند. [۳۷]
ابن حبیب، کتاب المنمق فی اخبار قریش، ج۱، ص۳۳۲، چاپ خورشید احمد فارق، حیدرآباد دکن ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
[۳۸]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۲، ص۲۸۸: دیوار میان رکن اسود و رکن یمانی.
۷.۳ - صحابه پیامبرپس از ظهور اسلام نیز برخی از نامدارترین صحابه پیامبر از بنی تیم بودند، از جمله: ابوبکر بن ابی قُحافه ، [۳۹]
مؤرّج سدوسی، کتاب حذفٍ من نسب قریش، ج۱، ص۷۶، چاپ صلاح الدین منجد، قاهره (۱۹۶۰)، چاپ افست بیروت ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
[۴۰]
ابن کلبی، جمهرة النسب لا بن الکلبی، ج۱، ص۹۴، ج ۱، چاپ محمود فردوس العظم، قاهره (۱۹۸۲).
و طلحة بن عبیداللّه ، [۴۱]
مؤرّج سدوسی، کتاب حذفٍ من نسب قریش، ج۱، ص۷۸، چاپ صلاح الدین منجد، قاهره (۱۹۶۰)، چاپ افست بیروت ۱۳۹۶/۱۹۷۶.
[۴۲]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۸، ص۲۱۳ـ۲۱۴، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۱.
هر دو از نوادگان عمرو بن کعب؛ و نیز صُهَیب بن سنان ، [۴۳]
ابن حبیب، کتاب المنمق فی اخبار قریش، ج۱، ص۳۱۰ـ۳۱۱، چاپ خورشید احمد فارق، حیدرآباد دکن ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
و احتمالاً بلال بن رَباح ، [۴۴]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۰۷ـ ۲۰۸، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۱.
هر دو از موالی تیم بن مرّه؛ با این‌همه، بنی تیم نسبت به دیگر تیرههای قریش اهمیت کمتری داشتند، چنانکه در ماجرای سقیفه و رقابت مهاجران با یکدیگر و با انصار (بویژه اوس و خزرج )، بیعت با مردی از تیمیان که گمان نمی‌رفت بتواند خلافت را در تیره خود همیشگی سازد و دیگر قبایل را از این امر محروم کند، چندان دشوار نبود، [۴۵]
ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۲۱، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵۱۳۸۷/۱۹۶۵۱۹۶۷، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۴۶]
دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، ج۵، ص۲۲۷ـ ۲۲۸، تهران ۱۳۶۷ ش ـ، ذیل «ابوبکر» (از هادی عالم زاده).
اگر چه عوامل پیدایش ماجرای سقیفه در مناسبات و منازعات قبایل عرب خلاصه نمی‌شود. پس از سقیفه «تیم» و «عدی» کنایه‌ای از نام ابوبکر و عمر نیز شد که بویژه مخالفان تصمیم سقیفه، در سخنان خود به طرزی نمادین آن را به کار می‌بستند. [۴۷]
ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۲، ص۴۶ـ ۴۸، نجف ۱۹۵۶.
[۴۸]
ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۱۷ ۱۸، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵۱۳۸۷/۱۹۶۵۱۹۶۷، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۴۹]
ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة،ج ۶، ص ۲۸۰ـ۲۸۳، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۵۰]
اسماعیل بن محمد سیدحمیری، دیوان السیّدالحمیری، ج۱، ص۳۷۷ـ ۳۷۸، چاپ شاکر هادی شکر، بیروت (۱۹۶۶).
۸ - تیمیان نامدارپس از درگذشت ابوبکر نیز برخی از تیمیان عهده‌دار مناصب مهمی شدند، از جمله: قُنْفُذ بن عُمَیر بن جُدْعان ، از والیان مکه در زمان خلافت عمر، [۵۱]
خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، ج۱، ص۱۵۳، دمشق ۱۳۹۷.
عبداللّه بن قنفذبن عمیر، نخستین صاحب الشرطه در خلافت اسلامی ، منصوب از جانب خلیفة سوم [۵۲]
خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، ج۱، ص۱۷۹، دمشق ۱۳۹۷.
محمدبن ابی بکر، از والیان مصر در زمان خلافت علی بن ابی طالب [۵۳]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف،ج ۲، ص ۳۸۳، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۱.
[۵۴]
مصعب بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳.
[۵۵]
محمد بن محمدمرتضی زبیدی، تاج العروس من جواهرالقاموس، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
[۵۶]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۸۳، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۱.
اسحاق بن طلحه ، از مسئولان دیوان خراج خراسان در زمان خلافت معاویه ، [۵۷]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۸، ص۲۳۶، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۱.
و عبداللّه بن محمد (نواده پنجم طلحه )، از قاضیان مدینه و مکه در روزگار خلافت هارون الرشید . [۵۸]
سمعانی، الانساب، ج۱، ص۵۰۰.
برخی دیگر از تیمیان نامدار اینان‌اند: محمد بن مُنْکَدِر (۵۴ ـ۱۳۰) از تابعین ، که حدود دویست حدیث از صحابه نقل کرده؛ [۵۹]
سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۹۹.
[۶۰]
زرکلی، الاعلام، ج۷، ص۱۱۲.
سلیمان بن قَتّه از تابعین و شاعران شیعی و سراینده اشعاری در رثای امام حسین و شهیدان کربلا ؛ [۶۱]
ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۵۹۸، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
[۶۲]
لوط بن یحیی ابومخنف، مقتل الحسین، ج۱، ص۷، قم ۱۳۹۸.
اسماعیل بن یسارنسائی (متوفی ۱۳۰)، شاعر شعوبی و از موالی بنی تیم؛ [۶۳]
زرکلی، الاعلام، ج۱، ص۳۲۹.
ابوعثمان ربیعة بن ابی عبدالرحمان مشهور به ربیعة‌الرّأی ، از اصحاب رأی ، در استنباط فقهی ، که از صحابه و تابعین مدینه حدیث شنید و مالک بن اَنَس و سفیان ثوری از او روایت کرده‌اند. [۶۴]
سمعانی، الانساب، ج۳، ص۳۵ـ۳۶.
مالک بن انس (متوفی ۱۷۹)، پایه‌گذار مکتب فقهی مالکی ؛ [۶۵]
ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۴۹۸، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
و ابو عبیده مَعْمَر بن مُثَنّی (متوفی ۲۰۹)، نحوی شعوبی و از موالی بنی تیم که در مثالب عرب کتابی نگاشت و به برخی باورهای خوارج پایبند بود. [۶۶]
ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۵۴۳، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
۹ - فهرست منابع(۱) ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت (بی تا). (۲) ابن حبیب، کتاب المحبر، چاپ ایلزه لیشتن شتتر، حیدرآباد دکن ۱۳۶۱/۱۹۴۲، چاپ افست بیروت (بی تا). (۳) ابن حبیب، کتاب المنمق فی اخبار قریش، چاپ خورشید احمد فارق، حیدرآباد دکن ۱۳۸۴/۱۹۶۴. (۴) ابن حزم، جمهرةانساب العرب، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳، ابن درید، کتاب الاشتقاق، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد ۱۳۹۹/۱۹۷۹. (۵) انساب العرب، کتاب جمهرة اللغة، چاپ رمزی منیر بعلبکی، بیروت ۱۹۸۷ـ ۱۹۸۸. (۶) ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، نجف ۱۹۵۶. (۷) ابن عبدربه، العقد الفرید، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۱/ ۱۹۸۸ـ۱۹۹۰. (۸) ابن قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰. (۹) ابن کلبی، جمهرة النسب لا بن الکلبی، ج ۱، چاپ محمود فردوس العظم، قاهره (۱۹۸۲). (۱۰) ابن منظور، لسان العرب. (۱۱) لوط بن یحیی ابومخنف، مقتل الحسین، قم ۱۳۹۸. (۱۲) عمر بن یوسف اشرف الرسولی، طرفة الاصحاب فی معرفة الانساب، چاپ ک و سترستین، دمشق ۱۹۴۹، چاپ افست بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. (۱۳) احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۱. (۱۴) خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، دمشق ۱۳۹۷. (۱۵) دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران ۱۳۶۷ ش ـ، ذیل «ابوبکر» (از هادی عالم زاده). (۱۶) زرکلی، الاعلام. (۱۷) سمعانی، الانساب. (۱۸) اسماعیل بن محمد سیدحمیری، دیوان السیّدالحمیری، چاپ شاکر هادی شکر، بیروت (۱۹۶۶). (۱۹) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، لب الالباب فی تحریر الانساب، بیروت: دارصادر، (بی تا). (۲۰) طبری، تاریخ (بیروت). (۲۱) جوادعلی، المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت ۱۹۷۶ـ ۱۹۷۸. (۲۲) عمررضا کحّاله، معجم قبائل العرب القدیمة و الحدیثة، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۲۳) محمد بن محمدمرتضی زبیدی، تاج العروس من جواهرالقاموس، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴. (۲۴) مسعودی، مروج (بیروت). (۲۵) مصعب بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، چاپ لوی پرووانسال، قاهره ۱۹۵۳. (۲۶) مؤرّج سدوسی، کتاب حذفٍ من نسب قریش، چاپ صلاح الدین منجد، قاهره (۱۹۶۰)، چاپ افست بیروت ۱۳۹۶/۱۹۷۶. (۲۷) یاقوت حموی، معجم البلدان. (۲۸) ابن دُرَید، کتاب الاشتقاق. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تیم»، شماره۴۱۶۸. |